‘Net zoals een blessure alleen overgaat als je de oefeningen van de fysiotherapeut doet, heb je trucjes nodig om je gedachten te resetten’

‘Ik wist ineens helemaal niks meer.’ ‘Ik had het zo goed geleerd en toch heb ik het verprutst.’ Veel ouders hebben weleens meegemaakt dat hun kind na een toets op school in zak en as thuiskwam. Op het cruciale moment leek alle kennis te zijn verdampt.

Faalangst: iets wel kunnen, maar zo bang zijn voor een slechte prestatie dat het je niet lukt. Gebeurt het een keer, dan is dat geen reden voor groot alarm, zegt faalangsttrainer Pia Crul. ‘Maar hou het in de gaten, want als het een patroon wordt, heb je wel een probleem.’ Het goede nieuws is dat faalangst in de meeste gevallen goed onder controle is te krijgen. Pia, die lang werkte als docent en trainer op middelbare scholen, ontwikkelde een unieke methode die zich heeft bewezen als een ware reddingsboei voor veel middelbareschoolleerlingen en studenten. ‘Je hebt wel lef nodig om eraan te beginnen, om je probleem onder ogen te zien en te durven veranderen,’ zegt ze. ‘Daarmee ontwikkel je lef en daarom heb ik mijn methode Lefgasten genoemd.’

Blokkadestress

Pia heeft trouwens een hekel aan het woord ‘faalangst’. Ze spreekt liever van ‘blokkadestress’. Dat geeft ook veel beter aan wat er aan de hand is, stelt ze. ‘Je kunt om allerlei redenen bang zijn om te falen, bijvoorbeeld omdat je niet goed voorbereid bent of omdat je het echt niet kunt. Bij blokkadestress speelt iets heel anders: je kunt het wel, maar bent zo gestrest dat je blokkeert; je verliest je focus en je concentratie. Het vervelende is dat als zo’n blokkade een keer is opgetreden de angst voor herhaling ervoor zorgt dat je in een patroon terechtkomt: je blokkeert opnieuw, je frustratie groeit, je motivatie vermindert en je behaalt steeds slechtere resultaten.’

Voordat Pia aan de slag gaat met een jongere met blokkadestress, is er eerst een kennismakingsgesprek met de jongere en zijn of haar ouders. Elkaar zien en spreken geeft de nodige informatie om daarna het probleem te kunnen aanpakken. Bij de training betrekt Pia zowel de ouders als de school van de jongere.

De ergste gedachte

Maar hoe doorbreek je die vicieuze cirkel? Hoe zorg je ervoor dat de volgende keer dat je een toets of tentamen hebt de adrenalinekraan niet opnieuw wijd opengaat? Je moet dan, zegt Pia, de directe trigger van de stress aanpakken. En die zit hem in wat ze ‘de ergste gedachte’ noemt. ‘Bij leerlingen die tijdens een toets blokkeren komt bij een lastige vraag vaak een gedachte op als: zie je wel, ik kan het toch niet! Dan schiet de adrenaline omhoog en gaan de luikjes dicht.’ In de Lefgasten-training gaat Pia samen met de jongere op zoek naar ‘de ergste gedachten’ en achterhalen ze samen hoe er een patroon is ontstaan. ‘Vergelijk het met een fysieke blessure. Een fysiotherapeut zal ook altijd onderzoeken hoe de pijn is begonnen en hoe die zich verder ontwikkelde.’

Eindeloos herhalen

Vervolgens is het de uitdaging om die negatieve gedachten te resetten. ‘Daar gaat de training over,’ benadrukt Pia. ‘Bij jongeren met blokkadestress is die ergste gedachte een soort snelweg in hun hersenen geworden. Daar moet je een helpende gedachte tegenover zetten. Bij de gedachte dat ze het toch niet kunnen, vraag ik ze bijvoorbeeld hoeveel ze begrijpen wanneer ze rustig zijn. Stel dat het antwoord daarop is: 70 tot 80 procent. Dan kan de helpende gedachte zijn: ik snap minstens 70 procent van dat vak, dus mijn hersens zijn voor dat vak zeker een zeven waard. Dat moeten ze voor zichzelf herhalen, herhalen en nog eens herhalen. Dat is wetenschap: neuroplasticiteit. Net zoals een blessure alleen overgaat als je de oefeningen van de fysiotherapeut doet, heb je trucjes nodig om je gedachten te resetten.’

Ook de autofabrikanten spelen in op de trend. Mini heeft de Mini Electric, die volgens Tim ‘met een actieradius van 180 kilometer niet alleen uitstekend geschikt is als boodschappenwagen, maar incidenteel ook voor grotere afstanden binnen Nederland’. Hij geniet als autofreak van de techniek in een elektrische auto. ‘Door allerlei ingenieuze opties wordt rijden op een hoger niveau gebracht. Zo beschikt een elektrische BMW over een state-of-the-art infotainmentsysteem en camera, en is het zelfs mogelijk om de rijbeleving van een benzinemotor terug te brengen in de auto, bijvoorbeeld door in de stoelen een functie in te bouwen waarmee je kunt meetrillen op de bas,’ meldt hij enthousiast. ‘En voor degenen die absoluut die motor willen horen, kan BMW het geluid via de speakers laten horen. Daardoor wordt de beleving bij elektrisch rijden dezelfde als bij een benzinemotor, zonder in te leveren op de voordelen.’

Praktijkboek

In 2009 heeft Pia haar Lefgasten-methode beschreven in een praktijkboek waarvan inmiddels de vijfde druk is verschenen. Jongeren kunnen het boek gebruiken als ondersteuning van de training, maar het is zeker ook voor ouders bedoeld. Het geeft op een zeer toegankelijke manier inzicht in de achtergronden en mechanismen van blokkadestress en staat vol oefeningen om direct mee aan de slag te gaan.

Bovendien geeft het ouders en docenten handvatten om hun kind of leerling beter te helpen, maar ook inzicht in hun eigen rol. Want onbedoeld en onbewust kan die er zeker zijn. Pia illustreert het met een verhaal over een moeder die heel graag wil dat haar dochter naar het vwo gaat. Zelf kwam ze in haar jeugd op een te laag schoolniveau terecht en ging daardoor onderpresteren. Voor die valkuil wil ze haar kind behoeden. ‘Ik vraag dan of ze haar dochter heeft verteld waarom ze zo hamert op dat vwo. Want de moeder heeft de beste bedoelingen, maar haar dochter voelt vooral die druk: ik moet naar het vwo, anders stel ik mijn moeder teleur. Als je daar met elkaar over praat, ontstaat er begrip en valt de druk weg.’

Over Pia Crul

Pia Crul werkte van 1977 tot 2012 op verschillende middelbare scholen als muziekdocent, mentor en teamleider van het vwo. Sinds 1997 is ze faalangsttrainer en in 2012 startte ze haar eigen bedrijf. Van haar boek is afgelopen maart ook een videocursus verschenen: Online Masterclasses Lefgasten. Check ook www.piacrul.nl

Tekst Corrie van der Laan

Fotografie: Dennis van der Heuvel